Το 2χρονο παιδί μου γίνεται επιθετικό απέναντι σε άλλα. Τι να κάνω;
Η παιδοψυχολόγος Ευγενία Δουβαρά εξηγεί τι φταίει και πώς μπορείτε να αντιμετωπίσετε αυτή την τόσο κοινή συμπεριφορά των νηπίων.
Περιμένατε πώς και πώς να βγείτε για λίγο από το σπίτι για να πάτε στην παιδική χαρά με το παιδί σας, αλλά μόλις φτάσατε εκεί η διάθεσή σας καταστράφηκε. Σε ανύποπτο χρόνο, το νήπιό σας άρχισε να χτυπάει ένα άλλο παιδάκι με πάθος, σαν να τα χώριζε ένα προαιώνιο μίσος, με αποτέλεσμα να αναγκαστείτε να το πάρετε άρον άρον και να φύγετε. Μα πώς είναι δυνατόν το αγγελούδι σας, που μέχρι χτες το μόνο που έκανε ήταν να χαμογελάει στην αγκαλιά σας και να σας κοιτάει στα μάτια, να άρχισε να γίνεται επιθετικό; Μήπως κάνετε κάτι λάθος;
Καταρχάς, η επιθετικότητα στα νήπια είναι μια συνηθισμένη και καθ’ όλα φυσιολογική συμπεριφορά, για την οποία δεν ευθύνονται, απαραίτητα, οι γονείς. Είναι όμως στο χέρι της μαμάς και του μπαμπά να βοηθήσουν ένα πολύ μικρό παιδί να αρχίσει σταδιακά να διοχετεύει τα αρνητικά συναισθήματά του προς μη βίαιες και εποικοδομητικές συμπεριφορές. Με ποιον τρόπο, όμως, θα το πετύχουμε;
Αναζήτηση της αιτίας
«Αρχικά να πούμε ότι θα ήταν ανούσιο να αρχίσουμε να βομβαρδίζουμε ένα παιδί προσχολικής ηλικίας με ερωτήσεις του τύπου “γιατί χτυπάς το παιδάκι;”, “τι σε πείραξε;” κ.λπ., καθώς τα νήπια είναι δύσκολο να εκφράσουν λεκτικά τι τα έχει ενοχλήσει», απαντά η Ευγενία Δουβαρά, ψυχολόγος, παιδοψυχολόγος, MSc, με ειδίκευση στην υπαρξιακή-συστημική ψυχοθεραπεία, www.douvara.gr, και προσθέτει:
«Βοηθάει πολύ περισσότερο το να παρατηρήσουμε το παιδί, ώστε να δούμε σε ποιες συνθήκες γίνεται επιθετικό, π.χ. σε ποιους χώρους, πότε ή με ποια πρόσωπα».
Πίσω από την επιθετικότητα ενός πολύ μικρού παιδιού μπορεί να κρύβεται ένα πλήθος παραγόντων. Ενδεχομένως, δηλαδή, ο εκνευρισμός του να συνδέεται με κάποια σωματική ανάγκη, π.χ. εκείνη τη στιγμή να είναι πολύ κουρασμένο, να πεινάει ή να διψάει. «Υπάρχουν όμως και παράγοντες περιβαλλοντικοί, δηλαδή μπορεί να είναι μια δασκάλα που δεν είναι πολύ ενθαρρυντική και φιλική με το παιδί, με συνέπεια π.χ. εκείνο να αντιδρά εκδηλώνοντας επιθετικότητα, για παράδειγμα, στο χώρο του σχολείου», εξηγεί η παραπάνω ειδικός.
Επιπλέον, προσθέτει η κ. Δουβαρά, «σε αυτή την τρυφερή ηλικία η επιθετικότητα συνδέεται πολύ συχνά με ματαίωση», όπως με την αποτυχία του νηπίου να αποκτήσει ένα αντικείμενο που επιθυμεί. Έτσι, μια «κλασική» περίπτωση επιθετικής συμπεριφοράς είναι όταν δύο νήπια διεκδικούν το ίδιο παιχνίδι στην παιδική χαρά και, καθώς κανένα τους δεν μπορεί να το έχει αποκλειστικά για τον εαυτό του, αρχίζουν να χτυπούν το ένα το άλλο.
Αντιμετώπιση της επιθετικότητας
Δεν υπάρχει, επομένως, μία και μοναδική «συνταγή» αντιμετώπισης της επιθετικής συμπεριφοράς του νηπίου, αλλά αυτή διαμορφώνεται ανάλογα με τα εκάστοτε αίτια και τις συνθήκες. Αν, για παράδειγμα, το νήπιο γίνεται επιθετικό γιατί δεν έχει ικανοποιηθεί κάποια βασική ανάγκη του (π.χ. πεινάει, νυστάζει), τα πράγματα είναι αρκετά απλά. Σε διαφορετική περίπτωση, αναζητούμε λύσεις οι οποίες στοχεύουν στον παράγοντα που πυροδοτεί στο παιδί στρες, ώστε να μειώσουμε και την επιθετικότητά του. Π.χ., αν υποψιαζόμαστε ότι η επιθετικότητα του παιδιού μας συνδέεται με κάποιον παράγοντα στο περιβάλλον του παιδικού σταθμού, κάνουμε ένα διάλογο με τους δασκάλους ώστε να εντοπίσουμε τι φταίει και κατόπιν να το αλλάξουμε.
Αν, πάλι, το παιδί μας γίνεται επιθετικό απέναντι σε κάποιο συνομήλικό του ενώ διεκδικεί ένα παιχνίδι στην παιδική χαρά, αναζητάμε συμβιβαστικές λύσεις. Μπορούμε, για παράδειγμα, να προτείνουμε στα δύο παιδιά να ανταλλάξουν προσωρινά τα παιχνίδια τους, να μοιραστούν το ίδιο παιχνίδι εναλλάξ ή να το παίξουν παρέα. «Αυτό εξαρτάται και από την ηλικία τους. Γιατί όσο πιο μεγάλα είναι, τόσο περισσότερο μπορούν να κοινωνικοποιηθούν και να μοιραστούν», διευκρινίζει η κ. Δουβαρά.
Σε κάθε περίπτωση, αν γίνουμε μάρτυρες ενός περιστατικού επιθετικότητας του παιδιού μας προς κάποιο άλλο παιδάκι, όσο μικρό κι αν είναι το δικό μας παιδί καλό είναι να του πούμε το εξής: «Δεν επιτρέπεται να χτυπάς το άλλο παιδάκι. Πρέπει να του ζητήσεις συγγνώμη». Έτσι θα βοηθήσουμε το παιδί μας να αρχίσει σταδιακά να κατανοεί ότι αυτή η πράξη έχει συνέπειες και να αντιλαμβάνεται ότι η αποφυγή της επιθετικότητας είναι ένας άγραφος κανόνας κοινωνικοποίησης.
Όχι στην τιμωρία
Επίσης, όσο αμήχανα κι αν νιώσουμε βλέποντας το παιδί μας να γίνεται βίαιο, καλό είναι να αποφύγουμε να εκφράσουμε θυμό μέσα από τη δική μας συμπεριφορά (για παράδειγμα, βάζοντάς του τις φωνές) γιατί έτσι γινόμαστε και οι ίδιοι επιθετικοί, «λειτουργούμε ως αρνητικό πρότυπό για το παιδί μας και διαιωνίζουμε την επιθετικότητά του», όπως εξηγεί η παιδοψυχολόγος.
Μια απλή και αρκετά συνηθισμένη αντίδραση είναι να παίρνουμε το παιδί μας και να φεύγουμε από το περιβάλλον όπου έγινε επιθετικό, π.χ. το πάρτι ή την παιδική χαρά. Η κ. Δουβαρά δεν θεωρεί λανθασμένη αυτή την προσέγγιση, αλλά με την προϋπόθεση πως ό,τι κάνουμε το κάνουμε χωρίς θυμό και χωρίς να το τιμωρούμε. Γιατί όπως επισημαίνει η ειδικός, η τιμωρία δεν έχει αποτέλεσμα σε ηλικίες 2-3 ετών, καθώς τότε το παιδί δεν διαθέτει ακόμα τα απαραίτητα νοητικά εργαλεία για να τη διαχειριστεί έτσι ώστε να αλλάξει τη συμπεριφορά του με επιθυμητό τρόπο. Τι σημαίνει αυτό, στην πράξη; Αντί να του πούμε «φεύγουμε γιατί χτύπησες το άλλο παιδάκι», είναι προτιμότερο να χρησιμοποιήσουμε μια φράση του τύπου «σε βλέπω ότι είσαι πολύ κουρασμένος/δεν περνάς ωραία και νομίζω ότι ήρθε η ώρα να φύγουμε».
Καλό είναι, ακόμα, να έχουμε κατά νου ότι κάποια κρίση/μεγάλη αλλαγή μέσα στην οικογένεια (π.χ. διαζύγιο, μετακόμιση, θάνατος ενός κοντινού προσώπου) μπορεί να πυροδοτήσει ή να ενισχύσει την επιθετικότητα ενός νηπίου. Αυτό είναι απολύτως αναμενόμενο και φυσιολογικό.
Σε ποιες περιπτώσεις όμως είναι καλό να απευθυνθούμε στον ειδικό ψυχικής υγείας;
«Όταν η επιθετικότητα εμφανίζεται σε κάθε πλαίσιο (στο σπίτι, στο σχολείο, στην παιδική χαρά… παντού), με μεγάλη συχνότητα και εμμένει στο χρόνο, αρχίζοντας να κάνει το παιδί δυσλειτουργικό», απαντά η κ. Δουβαρά και συμπληρώνει: «Μπορεί, δηλαδή, εξαιτίας της επιθετικότητάς του τα άλλα παιδιά να το παραμερίζουν, να μην το θέλουν στα παιχνίδια τους, ενώ το ίδιο να φαίνεται ότι δεν περνάει ωραία ή πως είναι μονίμως θυμωμένο. Πολλές φορές, επίσης, ένας δάσκαλος ή νηπιαγωγός που θα παρατηρήσει μια πολύ διαταρακτική συμπεριφορά, ή μια συμπεριφορά που εμμένει, ενημερώνει τους γονείς και μπορεί να προτείνει την παραπομπή σε ειδικό ψυχικής υγείας».